Συμβουλευτική γονέων

Το ζήτημα περιορισμού της συμπεριφοράς του παιδιού έρχεται στο φως για πρώτη φορά κατά τη νηπιακή ηλικία. Τότε λοιπόν, το παιδί έχοντας κατακτήσει αυξημένες κινητικές δεξιότητες, αρχίζει να κυκλοφορεί μέσα στο σπίτι «με ταχύτητα φωτός» και να «πειραματίζεται» με όλα τα αντικείμενα που υπάρχουν μέσα σε αυτό. Για παράδειγμα, ανοίγει όλα τα ντουλάπια, βάζει τα δάκτυλα στις πρίζες και σκαρφαλώνει στα έπιπλα και τις σκάλες.

Καθεμία από αυτές τις συμπεριφορές, πρώτα απ’ όλα ανησυχεί τους γονείς, αφού θέτει την προσωπική ασφάλεια των παιδιών τους σε κίνδυνο και τότε είναι που γεννώνται ερωτήματα περί πειθαρχίας. «Πώς θα πειθαρχήσω το παιδί μου; Τί τιμωρία θα εφαρμόσω; Να είμαι πολύ ή λίγο αυστηρός γονέας;» Αναμφισβήτητα, οι περισσότεροι γονείς επιθυμούν να έχουν παιδιά με «καλή συμπεριφορά». Κάποιοι άλλοι βέβαια, δεν θέλουν να κάμψουν την τάση των παιδιών τους για προσωπική αυτονομία και ελευθερία, με αποτέλεσμα τα ίδια να μεγαλώσουν αποκτώντας το αίσθημα του φόβου και του δέους ενώπιον κάθε μορφής εξουσίας.

Φυσικά, ο κάθε γονιός διαθέτει τα δικά του ιδιαίτερα πιστεύω και τα δικά του «θεμιτά πρότυπα συμπεριφοράς» για το παιδί του. Όμως, παρ’ όλα αυτά, θ’ αναφερθώ στους λόγους-ψυχολογικούς κυρίως- που το παιδί οφείλει να ζει κάτω από κάποια επιβεβλημένα όρια συμπεριφοράς, όπως επίσης και στους τρόπους που οι γονείς μπορούν να τα εφαρμόσουν με αρκετή υπομονή και λίγη θέληση.

Πειθαρχία σημαίνει διδασκαλία, διαπαιδαγώγηση και όχι τιμωρία και ταπείνωση. Τα νήπια αισθάνονται από μόνα τους την ανάγκη για όρια, για οδηγίες με κατεύθυνση την πρέπουσα συμπεριφορά. Καθημερινά μπαίνουν σε μεγάλους μπελάδες και αταξίες, προκειμένου να κινητοποιήσουν-και γιατί όχι; να αναγκάσουν-τους γονείς τους να τοποθετήσουν κάποια ορόσημα στο χάος τους ως προς το τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται να κάνουν. Πετούν φαγητό στο πάτωμα, δαγκώνουν αντικείμενα και ανθρώπους, καταστρέφουν οτιδήποτε, προκαλώντας αν θέλετε τους γονείς τους να επιβάλλουν μια τάξη στο χάος τους. «Τι επιτρέπεται να κάνω; Ποιά είναι τα όρια μου;», θα μπορούσαν να είναι κάποιες ασυνείδητες σκέψεις των νηπίων μας.

Όταν στη συμπεριφορά του νηπίου μπαίνουν όρια, τότε είναι πολύ πιο πιθανόν, ν’ αναπτυχθεί ένα ευτυχισμένο παιδί με ρεαλιστικές προσδοκίες. Αν απ’ την άλλη, οι γονείς ενδίδουν διαρκώς στις απαιτήσεις του νηπίου, μη θέτοντας περιορισμούς στη συμπεριφορά του, πέραν του ότι και οι ίδιοι δεν αντέχουν ψυχικά, σωματικά αλλά και οικονομικά, και το παιδί άμεσα μετατρέπεται σε ένα παραχαϊδεμένο παιδί χωρίς όρια, που η συμπεριφορά του χειροτερεύει συνεχώς. Αν δεν υπάρχουν όρια, το νήπιο γίνεται αγχώδες και προσπαθεί από μόνο του, με την άτακτη συμπεριφορά του, να ωθήσει τους γονείς του να του επιβάλλουν κάποια όρια.

Η οριοθέτηση είναι πιθανόν το δυσκολότερο μα και το σημαντικότερο έργο των γονέων τα 3 πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού τους. Αυτό βέβαια δεν συνεπάγεται πως όρια δεν μπαίνουν και πιο μετά. Απλά τα βασικά θεμέλια, τίθενται και καλό είναι να τίθενται ως τα 3 πρώτα χρόνια.

«Ποιά είναι μερικά βασικά σημεία, στα οποία θα πρέπει να σταθεί ένας γονέας για να επιτύχει μια υγιή οριοθέτηση ενός νηπίου;» Να μια πολύ καλή ερώτηση. Παρακάτω ακολουθούν κάποια από τα βασικότερα βήματα περιορισμού της μη αποδεκτής συμπεριφοράς του παιδιού.

– Οριοθετήστε με συνέπεια και σταθερότητα. Η ίδια μη θεμιτή συμπεριφορά του παιδιού, θα πρέπει να ακολουθείται πάντα από την ίδια στάση αποδοκιμασίας από μέρους σας. Το παιδί συγχέεται, όταν δεν επιπλήττεται κάθε φορά για την ίδια συμπεριφορά. Για παράδειγμα, αν το παιδί πατάει διαρκώς ένα κουμπί που δεν πρέπει, δεν είναι εφικτό τη μία φορά να το επιτρέπετε και την άλλη φορά να το αποθαρρύνετε επιπλήττοντας το. Ως αποτέλεσμα, το νήπιο μπερδεύεται και δεν ξέρει αν θα πρέπει να πατάει το κουμπί ή όχι. Διατηρείστε σταθερή συμπεριφορά.

– Επιπλέον, δεν αλλάζουμε απόφαση, όταν το παιδί προκειμένου να δοκιμάσει τα όρια μας, εντείνει την άτακτη συμπεριφορά του. Ζητάει κάτι, που δεν πρέπει να του το δώσουμε για το χ λόγο. Δεν του το δίνουμε. Εκείνο φωνάζει, χτυπιέται στο πάτωμα. Εμείς υποκύπτουμε, ενδίδουμε για να συνέλθει. Λάθος. Σε πρώτη φάση, εξασφαλίζουμε ότι το παιδί μας θα είναι ασφαλές κατά τη διάρκεια του τεταμένου ξεσπάσματος θυμού. Στη συνέχεια, εμμένουμε στην αρχική μας απόφαση, δείχνοντας του ότι έχουμε λάβει μία αμετάκλητη απόφαση και ότι διατηρούμε μια σταθερή στάση απέναντι σε αυτή του τη συμπεριφορά. Αν ενδίδαμε, τότε το παιδί με την πρώτη ευκαιρία, θα επαναλάμβανε το επεισόδιο θυμού, προκειμένου να ξαναεπιτύχει το στόχο του. Το παιδί τείνει να δοκιμάζει και να καθιστά στο νου του και στη μνήμη του, ένα ρεπερτόριο συμπεριφορών κατάλληλο για κάθε περίσταση-στόχο. Αφήνετε λοιπόν, το παιδί σας να ξεσπάσει ον ασφαλές, και μόλις ηρεμήσει, το πλησιάζετε να το αγκαλιάσετε και να του δείξετε πως του συμπαραστέκεστε και πως το αγαπάτε.

– Ενισχύστε τα αισθήματα αγάπης, στοργής και αποδοχής από μέρους σας προς το παιδί σας. Το έργο σας, έτσι, επιβολής ορίων καθίσταται άκρως ευκολότερο, καθώς το παιδί γνωρίζει πως το αγαπάτε. Όταν το «τιμωρείτε», τρέφοντας προς το παιδί σας έντονα συναισθήματα αγάπης και φροντίδας, εκείνο λαμβάνει έμμεσα το μήνυμα «σε αγαπώ, και γι’ αυτό το λόγο δεν μπορώ να σου επιτρέψω να κάνεις αυτό το πράγμα!».

– Χρησιμοποιείστε απλό λεξιλόγιο, προσαρμοσμένο στην αναπτυξιακή ηλικία του παιδιού και εξηγείστε με σαφήνεια τους λόγους για τους οποίους το επιπλήττετε. Έτσι σε ένα πολύ μικρό παιδί ένα τελεσίδικο «όχι, η σόμπα καίει», για παράδειγμα, αρκεί. Διαγράψτε από τη ζωή σας τους όρους «Δεν σ’ αγαπώ», «Δεν είσαι καλό παιδί». Φυσικά και το αγαπάτε! Φυσικά και είναι καλό παιδί! Απλώς δεν εφαρμόζει την πρέπουσα συμπεριφορά και αυτό δεν αρκεί, ώστε να νιώσει μια παραπάνω ανασφάλεια ότι δεν το αγαπάτε και ότι δεν το αποδέχεστε. Αναζητάει όρια και οφείλετε ως γονείς να το βοηθήσετε να τα βρει.

– Συνοδέψτε την επίπληξη σας με τους κατάλληλους μη λεκτικούς τρόπους επικοινωνίας. Είναι αδύνατον ενώ μαλώνετε το γιο ή την κόρη σας, τα χείλη σας να μαλώνουν και τα μάτια σας να μην το υποστηρίζουν. Τα παιδιά είναι υπέροχοι αναγνώστες της ψυχής σας, η οποία αντανακλάται άψογα στα μάτια σας και γενικότερα το πρόσωπο σας.

– Σημαντικό στην επιβολή ορίων δεν είναι μόνο η επίπληξη και ο περιορισμός. Ουσιώδες και αναπόσπαστο κομμάτι είναι η επιβράβευση της επιθυμητής συμπεριφοράς. Λέμε «Μπράβο», και το εννοούμε, όταν το παιδί αναπτύσσει αρμόζουσες συμπεριφορές. Δεν σπαταλούμε χρόνο και προσοχή μόνο για να το επιπλήξουμε, καθώς αυτό θα μπορούσε να μας επιφέρει τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα . Θα μπορούσε, λοιπόν , ένα νήπιο να σκεφτεί: «Αφού η μαμά όταν κάνω ζημιά ή αταξία, με μαλώνει αλλά τουλάχιστον μου δίνει σημασία, θα κάνω συνεχώς ζημιές!» Επομένως, «οι γονείς πρέπει να μην ξεχνούν ποτέ να επαινούν και να ενισχύουν το παιδί, όταν δεν κάνει αταξίες, δηλαδή το παιδί να μην παίρνει σημασία από αυτούς μόνο όταν τους δοκιμάζει.» (Brazelton, 1992).

– Αν δεν διαθέτετε χρόνο σε ποσότητα για το παιδί σας για εργασιακούς λόγους, προσφέρετε του ποιότητα και ουσιαστικότητα στη μεταξύ σας αλληλεπίδραση.

– «Η χρήση σωματικής τιμωρίας έχει πολλά μειονεκτήματα. Το παιδί βιώνει το γονιό εκτός ελέγχου, να συμπεριφέρεται επιθετικά και βίαια και παίρνει μηνύματα και πρότυπα για τη δική του συμπεριφορά» (Brazelton, 1992). Ας μην ξεχνάμε ότι το παιδί μας ούτως ή άλλως μας έχει ως πρότυπο και μιμείται κάθε μας κίνηση και συμπεριφορά. Και να ‘στε σίγουροι, πως αν αυτό που βιώνει είναι σωματική επίπληξη σε κάθε μη πρέπουσα συμπεριφορά, θα υιοθετήσει αυτή τη στάση βίας σε άλλα πλαίσια, π.χ. στο σχολείο. Αν λοιπόν, χτυπήσει το τηλέφωνο και η δασκάλα σας αποκαλύψει πως ο Γιαννάκης χτύπησε το Θωμά, μη σοκαριστείτε, αν η βία ήταν η λύση σας στην κάθε του αταξία στο σπίτι.

– Τέλος, τα όρια αφορούν και τους δύο γονείς, εφόσον είναι εν ζωή ή διαζευγμένοι με μια σχετική συνεννόηση μεταξύ τους.

Τα παραπάνω είναι μόνο μερικά από τα βασικά σημεία για μια υγιή οριοθέτηση ενός νηπίου. Κλείνοντας, αγαπητοί μου γονείς, θα ήθελα να εμμείνω στο γεγονός πως η επιβολή των ορίων είναι απαραίτητη. Απαλλάσσετε τόσο τον εαυτό σας από περιττή ψυχική και σωματική κούραση, όσο και το παιδί σας από περιττό άγχος, σύγχυση και ξεσπάσματα οργής. Και όλα αυτά, πρέπει σαφώς να πραγματοποιούνται κάτω από την ομπρέλα του σεβασμού προς τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε παιδιού, την αναπτυξιακή ή νοητική του ηλικία και την διαταραχή που μπορεί να το συνοδεύει.

Οι ειδικοί και θεραπευτές παραμένουμε στο πλευρό σας σε επίπεδο συμβουλευτικής, πρόληψης συμπεριφορών και παρέμβασης.

Βιβλιογραφικές παραπομπές:

1. T.B. Brazelton (1992). Your child’s emotional and behavioral development. London: Benguin. (σσ 258-260)

2. Δημητρίου-Χατζηνεοφύτου, Λ. (2001). Τα 6 πρώτα χρόνια της ζωής (634-640). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα